رییس‌جمهور جدید آمریکا درباره ایران و منطقه چه رویکردی را پیش می‌گیرد؟

 صادق زیباکلام استاد پیشین علوم سیاسی دانشگاه تهران پیروزی ترامپ را به «اپوزوسیون» جمهوری اسلامی ایران تبریک گفته و احمد زیدآبادی تحلیل‌گر سیاسی بازگشت ترامپ را بازگشت پیش‌بینی‌ ناپذیری در معادلات سیاسی دانسته است.

برای دولت فرقی نمی‌کند!

در نخستین واکنش رسمی، فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت، گفته که «فرقی نمی‌کند چه کسی در ایالات متحده رییس‌جمهور شود چون برنامه‌ریزی‌هایمان از قبل انجام شده است.» هرچند که توضیح نداده برنامه‌ریزی‌های دولت شامل چه راهبردها و اهدافی می‌شود. پیش از برگزاری انتخابات آمریکا، رویترز در خبری مدعی شده بود که ایران خود را برای بازگشت دونالد ترامپ به قدرت آماده می‌کند.

افزایش ظرفیت حل مسئله در ایران در مقابل ریاست‌جمهوری ترامپ

محمدرضا جلایی‌پور فعال و تحلیل‌گر سیاسی درباره پیامدهای داخلی انتخاب ترامپ نوشته است: «در دوره ریاست جمهوری ترامپِ مجمع‌الرذائلِ سیاسی، افزایش ظرفیت حل مسأله در ایران از طریق پذیرش اقتضائات «وفاق ملی» (کاهش سه شکاف درون‌حاکمیتی، شکاف بین حاکمیت و جامعه و شکاف‌های درون جامعه) و بسط «حق و عدالت»، بیش از قبل یک ضرورت امنیت ملی و لازمه تامین پایداری و قدرت و منافع ایران شده است.» او نگاهی نیز به پیامدهای منطقه‌ای ریاست‌جمهوری ترامپ داشته و نوشته: «دیپلماسی بسیار قدرتمند منطقه‌ای برای جداسازی همسایگان از ائتلاف با اسراییلِ نسل‌کش، ذی‌نفع‌سازی برای امنیت و توسعه ایران در داخل کشور و منطقه و جهان و افزایش رضایت عمومی شهروندان دیگر تنها اقتضای بالندگی ایران و بهبود زندگی ایرانیان نیست و لازمه امنیت ملی است.»

رویکرد ترامپ درباره ایران تغییر می‌کند؟

پیروزی ترامپ در انتخابات پیامدهای برون‌مرزی نیز برای ایرانیان دارد. کمانکه او بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ شرایط سختی را برای ورود به آمریکا برای کشورهای مسلمان ایجاد کرده بود. به همین دلیل بخشی از اپوزوسیون نیز از ریاست‌جمهوری ترامپ استقبال کرد. صادق زیباکلام استاد پیشین علوم سیاسی در دانشگاه تهران در همین زمینه نوشت: «تبریک به اپوزیسیون که چقدرخدا خدا میکردند و امید و آرزو داشتند که آقای ترامپ پیروز شود. ببینیم ترامپ نژاد پرست، ضدزن، ضد سیاه پوستان، ضد مهاجرین و آمریکای لاتین تبارها، ضد فلسطینی ها وضد مسلمانان، برای پیشبرد دمکراسی و بهبود حقوق بشر در ایران آنگونه که اپوزیسیون تصور میکند، چه خواهد کرد.» البته مشخص نیست که نگاه اپوزوسیون به پیروزی ترامپ تا چه اندازه واقع‌بینانه باشد. او ۲۷ مهر، کمی قبل از انتخابات گفته بود: «من دوست دارم ایران را بسیار موفق ببینم، تنها چیزی که وجود دارد این است که آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.» نکته موضع ترامپ در این است که شاید او با توجه به تجربه چهار ساله ریاست‌جمهوری رویکرد متفاوتی را با ایران دنبال کند که چندان با نگاه سال‌های ۲۰‍۱۶ تا ۲۰۲۰ همخوان نیست. شاهد دیگر این گزاره تشکر ترامپ از هواداران و رای‌دهندگان مسلمان خود در آمریکا است که نقشی تعیین‌کننده داشتند.

مشکل اول؛ پیش‌بینی ناپذیری ترامپ

پیش‌بینی ناپذیری رفتارهای ترامپ کار برای تحلیل تصمیم‌های راهبردی او سخت کرده است. احمد زیدآبادی روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل سیاسی در همین زمینه نوشته: «مشکل اول این است که نمی‌دانیم او دقیقاً می‌‌خواهد در برابر بحران‌های جهانی بخصوص بحران خاورمیانه چگونه عمل کند؟ من به سهم خود باید سه شبانه روز در ارتفاعات اطراف روستای شورچشمه اعتکاف کنم تا چینش مهره‌های شطرنج ذهنم را برای فهم شرایط جدید دانه به دانه تغییر دهم!» نکته دیگری که زیدآبادی به آن اشاره کرده چگونگی موضع‌گیری در برابر اقدامات ترامپ در خاورمیانه است: «مشکل دوم این است که اگر در منطقۀ ما خرابکاری کرد، چگونه باید در برابر او موضع بگیریم؟ به هر حال توان ما محدود و قدرت دستگاه تحت کنترل و رهبری او غول‌آساست!» ترامپ در دوره ریاست‌جمهوری به تصمیم‌گیری‌های پرخاشگرانه و تند شهره بود که نمونه بارز آن دستور به ترور سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در دی ماه ۹۸ بود. تا اینجا، یعنی تا پیش از نشستن رسمی بر مسند قدرت، ترامپ در نخستین نطق پیروزی تاکید کرده که «من نه تنها جنگی را آغاز نمی‌کنم بلکه تمام جنگ ها را به پایان می‌رسانم.» او این موضع را پیش از پیروزی در انتخابات نیز تکرار کرده بود. 

ترامپ با همراهی توده‌های آمریکایی چه خواهد کرد؟

آرش رئیسی‌نژاد استاد پیشین روابط بین‌الملل دانشگاه تهران که پیروزی ترامپ در انتخابات را پیش‌بینی کرده بود، برد جمهوری‌خواهان در انتخابات کنگره را دستاوردی بزرگ برای آن‌ها دانسته است: «همانگونه که ‎اندرو جکسون قدرت توده‌ها را به رُخ سیستم آمریکای قدیم کشاند، آمریکای نوین نیز توان توده‌ای ‎دونالد ترامپ را از یاد نخواهد برد.» 

پیروزی ترامپ در سال ۲۰۲۴ نشان داد که او توانسته  دست به بسیج توده‌ای گسترده‌تری بزند. ترامپ هفت ایالت چرخشی را برده تا آرای الکترال آن‌ها را به ‌دست آورد و در سطح ملی نیز پیروزی انتخابات شده است. در حالی که در سال ۲۰۱۶ در مقابل کلینتون فقط آرای الکترال را برد ولی در سطح ملی ۳ میلیون رای کمتر داشت. به نظر می‌رسد چنین پیروزی به ترامپ امکان سیاست‌ورزی با جرات و اختیارات گسترده‌تری خواهد داد. البته که در این مسیر نهادها نظام سیاسی در آمریکا مانعی در مسیر تمرکز قدرت مطلوب ترامپ خواهند بود.